Lý Hiển Long, Singapore và Việt Nam

wrote by Thục Minh, Thanhnien newspaper

Chế độ Khmer Đỏ đã bị VN tiêu diệt hơn 40 năm trước, khu vực Đông Nam Á hiện cơ bản là hòa bình thịnh vượng, khối ASEAN trên đà được trọng vọng, quan hệ Sing – Việt có thể nói là tốt đẹp về mọi mặt hơn 1 thập niên qua, hà cớ gì Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long lại lôi chuyện quá khứ để tấn công VN hôm 31.5, đúng ngày khai mạc Đối thoại Shangri-La (SLD) mà ông Lý là người được mời phát biểu dẫn đề?

Về mặt ngoại giao, phát biểu của LHL khó có thể chấp nhận được. Còn trên phương diện lịch sử, dù VN có hay không ý đồ chiếm đóng lâu dài CPC và bành trướng Chủ nghĩa Cộng sản ra toàn Đông Nam Á cách đây 40 năm, như thân phụ của ông là Lý Quang Diệu từng cáo buộc, thì việc Tòa án quốc tế kết án Pol Pot và đồng bọn tội diệt chủng đã cho thấy chính nghĩa của VN trong việc đưa quân vào Phnom Penh tiêu diệt Khmer Đỏ. Tại sao ông LHL lại tiếp tục rêu rao lập trường VN xâm lược CPC của cha mình sau các phán quyết của Tòa án quốc tế, và vào thời điểm này?

Với tất cả sự hiểu biết của mình về Singapore và các mối quan hệ kinh tế, chính trị, ngoại giao, quân sự của họ với các nước trong khu vực và các cường quốc trên thế giới, mình chỉ có thể nghĩ động cơ của ông LHL là: Gây mất uy tín của VN trong vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020!

Tại SLD năm nay (31.5 – 2.6), như mình biết, đoàn VN ngoài tham dự như mọi năm sẽ còn hoạt động gặp gỡ đại diện các quốc gia trong và ngoài khối để tham vấn, vận động chuẩn bị chương trình nghị sự ASEAN năm tới.

Nhưng ông LHL làm vậy thì được gì? Mình thật sự hoang mang!

Một mối quan hệ tốt đẹp với VN sẽ giúp hoạt động ngoại giao của Singapore thuận lợi hơn khi mà đảo quốc này vốn có trắc trở lịch sử, xung đột lợi ích với một số quốc gia lớn khác trong ASEAN như Indonesia, Malaysia, Thái Lan chứ? Một ASEAN với 600 triệu dân mà đoàn kết và vững mạnh cũng làm tăng vị thế của cái hòn đảo chỉ có hơn 5 triệu người nhưng là cửa ngõ đi vào khu vực mà?

Mình cũng nghĩ đến một lý do nữa: Singapore khó chịu vì VN gần đây có vẻ như được Mỹ tin tưởng, quan hệ Việt – Mỹ ngày càng nồng ấm, xem ra có phần ảnh hưởng đến vị thế đặc biệt của Singapore đối với Mỹ từ nhiều thập niên qua. Từ quan sát cá nhân, mình tin là Singapore chẳng vui vẻ gì khi Mỹ chọn VN làm địa điểm cho Thượng đỉnh Mỹ - Triều lần 2. Dường như đâu đó trong thái độ của họ là một sự ganh tị ngầm “để xem tụi VN tổ chức có ra cơm ra cháo gì không!”. Vậy nên, khi cuộc họp Mỹ - Triều tại Hà Nội đổ vỡ, báo Straits Times đã có những lời ngầm ý mỉa mai và tỏ ra đắc thắng về kết quả, dù bị coi là hời hợt cho có, của Thượng đỉnh lần 1 do Singapore tổ chức.

Cả 2 giả thiết trên đều chông chênh cho đến khi mình dành thời gian đọc bài phát biểu tại SLD tối 31.1 của ông Lý. (Thú thật bữa giờ mình bận nên không theo dõi truyền hình trực tuyến mà cũng chẳng đọc một bài phát biểu nào ở SLD 18).

Thật đáng kinh ngạc khi mà chỉ trong vòng 1 năm, thái độ của Singapore quay ngoắt 180°!

Tại SLD 2018, Bộ trưởng Quốc phòng Singapore Ng Eng Hen trong bài phát biểu mình cho là rất “chất” (mà nói chung là Singapore gần như phát biểu lúc nào cũng chất, thực tiễn, thẳng thắn và có thông điệp rõ ràng) đã khẳng khái chỉ trích cả Mỹ lẫn Trung Quốc. Ông Ng chỉ trích Trung Quốc gây bất ổn trong khu vực bằng việc quân sự hóa Biển Đông, và chỉ trích Mỹ gây căng thẳng trên phương diện kinh tế, thượng mại toàn cầu bằng chính sách bảo hộ dưới chủ trương “America First” của Tổng thống Donald Trump.

Nhưng tại SLD 2019, trong bài phát biểu dẫn đề của mình, Thủ tướng LHL dành gần 1/2 thời lượng để bênh vực Trung Quốc, từ phương diện an ninh, quốc phòng, cho đến kinh tế. Đại ý là Trung Quốc ngày càng lớn mạnh, thế giới phải chấp nhận thực tế đó và cần đối xử với TQ ở vị thế ngang hàng; là vì chưa được nhìn nhận ngang hàng nên TQ phải tăng cường sức mạnh và sự hiện diện quân sự trong những khu vực mà họ bị thách thức; là… dài lắm, mọi người có thể tự tìm đọc thêm.

Và dĩ nhiên, LHL không bỏ qua cơ hội chỉ trích Mỹ gây chiến tranh thương mại, ảnh hưởng toàn thế giới. Ông Lý cũng công khai nói Singapore ủng hộ mạnh mẽ chiến lược “Một vành đai, Một con đường” của Bắc Kinh, và kêu gọi các quốc gia khác cùng hợp tác để hiện thực hóa chiến lược này...

Hôm 29.5, Singapore tuyên bố tăng cường hợp tác quân sự với Trung Quốc, bao gồm cả việc hai bên sẽ tổ chức một cuộc tập trận hải quân song phương quy mô lớn năm 2020, khiến mình hơi bất ngờ, nhưng không nghĩ đó chưa phải là bất ngờ lớn nhất.

Nhưng thái độ đó của Singapore thật ra không khó hiểu. Và mình tin đó là nguồn cơn của việc ông LHL tấn công VN.

Vì sao?

Vì, theo quan sát và hiểu biết cá nhân, mình thấy:

Khi ông Donald Trump ra tranh cử Tổng thống Mỹ năm 2016, Singapore – cũng như nhiều quốc gia châu Âu – vô cùng khó chịu và lo lắng. Họ ghét Trump và tin chắc Trump sẽ là một tổng thống tồi tệ, nếu thắng cử, dựa trên tính cách của Trump và đề cương tranh cử có màu sắc dân túy, đối nghịch với toàn cầu hóa, tự do thương mại và di dân, đòi rút khỏi các hiệp ước, hiệp định quốc tế, lăm le cắt giảm sự hiện diện quân sự của Mỹ ở nhiều khu vực… của ông ta.

Là một quốc gia thịnh vượng chủ yếu nhờ thương mại, dịch vụ và đầu tư ra nước ngoài, được bảo an nhờ sự hiện diện quân sự của Mỹ ở vùng châu Á – Thái Bình Dương hơn nửa thế kỷ qua, Singapore có lý do để quan ngại trước những chủ trương của Trump. Khi Trump thắng cử, Singapore rất thất vọng. Biểu hiện cụ thể là hơn 1 ngày sau Singapore mới có thư chúc mừngTrump. Dù vậy, Singapore vẫn để ngõ chút hy vọng là Trump sẽ có một đội ngũ cố vấn có kinh nghiệm, khuyên can ông ấy không thực hiện nhiều chủ trương trong đề cương tranh cử.

Nhưng trên thực tế, sau hơn 2 năm nắm quyền, Trump đã thực hiện rất nhiều “hạng mục” đã hứa khi tranh cử, bất chấp phản ứng trong nước lẫn quốc tế, và gần nhất là cuộc chiến thương mại với Trung Quốc mà Singapore bị ảnh hưởng xấu. Chưa hết, triển vọng Trump tái đắc cử nhiệm kì nữa, cho đến thời điểm này, có thể nói là rất cao khi mà cuộc chiến thương mại với Trung Quốc ngày càng được các tầng, giới tại Mỹ ủng hộ.

Singapore vì thế cảm thấy mất hy vọng, hết kiên nhẫn với Mỹ, ít nhất là cho đến khi Trump thôi chức, nên có biểu hiện “quay lưng” với “đồng minh”, hướng sang quốc gia đang đem lại lợi ích kinh tế lớn to lớn cho họ, đó là Trung Quốc. Chủ trương vì lợi ích kinh tế của Singapore mình thấy cũng giống của Thụy Sĩ, một quốc gia có quan hệ ngoại giao cực tốt với Mỹ, là đại diện lợi ích của Mỹ tại nhiều quốc gia mà Washington bị cắt quan hệ ngoại giao như Venezuela, Iran.

Trong khi đó, VN, theo nắm bắt của cá nhân mình từ SLD 2017, có chiều hướng tin tưởng ở Trump, bởi Mỹ, thông qua Bộ trưởng Quốc phòng James Matis khi đó, đã có những “đề xuất cụ thể hơn những người tiền nhiệm” trong quan hệ quốc phòng với VN và ASEAN. Quan hệ Việt – Mỹ dưới thời Trump rõ ràng là phát triển mạnh mẽ, sâu sắc và tin cậy.

VN trong tư cách một quốc gia, như mình đọc được từ thái độ của các tướng lĩnh Bộ Quốc phòng, cũng ủng hộ chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương mà Mỹ và các nước trong Bộ Tứ (Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, Úc) bắt đầu đề cập nhiều từ SLD 2018, dù chiến lược này chưa có gì rõ ràng lắm. Ngược lại, Singapore – từ các phát ngôn của chính phủ, giới quân sự, lẫn học giả mà mình có theo dõi – không ủng hộ chiến lược này. Cơ bản là Singapore không tin vào một tổng thống Mỹ mà họ cho là “sáng nắng chiều mưa”, tính khí thất thường như Trump. Khác với thái độ ủng hộ nhiệt thành chiến lược tái cân bằng về châu Á – Thái Bình Dương của Chính quyền Obama, Singapore cho rằng chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương chủ ý bao vây Trung Quốc, sẽ gây cạnh tranh và bất ổn cho khu vực. Singapore cũng không muốn ASEAN can dự vào chiến lược này.

Đến đây, có lẽ mọi người đã hình dung ra vì sao LHL tấn công VN vào thời điểm này - ngay trước khi VN đảm nhận ghế Chủ tịch ASEAN!

Cần nói thêm, trong cuộc phỏng vấn với chương trình Mornings with Maria trên kênh truyền hình Fox Business Network hôm 28.5, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo có tiết lộ rằng Washington đã tham vấn Singapore và Việt Nam về cuộc chiến thương mại với Bắc Kinh. Vị trí của VN đối với Mỹ là rất quan trọng đấy.

Tóm lại, từ tất cả các dữ liệu có được, các phát ngôn của ông LHL vừa qua cho mình những kết luận sau:

- Có sự đổ vỡ “lòng tin chiến lược” giữa Singapore và Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump.

- Singapore đang “xoay trục” vào Trung Quốc.
Nhưng cần nói rõ, hành động “tái cân bằng” này của Singapore hoàn toàn vì lợi ích kinh tế chứ không phải vì ông LHL hay ¾ dân Singapore là người gốc Trung Hoa. Mình sống với người Singapore hơn 10 năm và biết dân Sing ghét và khinh thường người Trung Quốc như thế nào. Singapore từng sát cánh với VN trong vấn đề Biển Đông và ủng hộ tối đa chiến lược Tái cân bằng của Mỹ.

- Singapore cố tình gợi lại quá khứ để gây nghi ngờ, làm giảm năng lực tập hợp của VN, hòng tránh sự gần gũi Việt – Mỹ lan vào nghị trình ASEAN 2020, đồng thời là làm giảm vị thế đang lên của VN đối với Mỹ và cộng đồng quốc tế.

Sự “xoay trục” của Singapore, nói cho cùng, chỉ là một biểu hiện cụ thể cho bản chất thực dụng của LQD, như đúc kết của một nhà báo già Chin Kah Chong: “Lý Quang Diệu không tôn thờ chủ nghĩa nào, không ngả hẳn theo bất cứ bên nào. Vào một thời điểm nào đó, điều gì, nước nào có thể mang lại lợi ích cho Singapore là ông ấy làm và lại gần thôi. Ông ấy là một người thực tiễn, thực dụng, mà nếu nói là cơ hội thì cũng không quá lời”.

Đây là câu kết trong bài “điếu văn” tiễn ông LQD về trời hồi tháng 3.2015 của mình. Bài này cũng đề cập lập trường cáo buộc VN xâm lược CPC của ông LQD mà mình trích từ Hồi ký Câu chuyện Singapore 1965 – 2000 của ông ấy. Nay ông con lại lặp lại để, một lần nữa, để đưa quan hệ Sing – Việt trở lại thời băng giá, ngờ vực lẫn nhau chăng?